Được ủ từ những bông gạo nếp cái hoa vàng thơm ngon trên cánh đồng Vân Xá, rượu làng Vân nức tiếng xa sắp với hương vị nồng nàn, cay bùi, thơm ngon với men rượu bí truyền của người làng.
Chúng tôi bước chân tới tổ nghề vào một ngày đầu đông mưa bay phân phất, đi đò qua sông Cầu rồi xuyên qua làng gốm Thổ Hà, chưa qưa sông đã cảm nhận được mùi thùng phi bã rượu thơm nức xông lên tận mũi.
Làng Vân, hay còn gọi là làng Vạn Vân, nằm ở phía Bắc xã Vân Hà, trải dài hơn 1km dọc tả ngạn sông Cầu, đối diện làng Đại Lâm bên kia sông. Vì 3 mặt tiếp sông nên người nào tới làng đều phải đi qua 3 chuyến đò ngang. Làng Vân cũng bình dị như bao ngôi làng cổ khác tại Việt Nam.
Bạn Đang Xem: Rượu làng Vân, bậc nhất danh tửu xứ Kinh Bắc
Người ta thường nghe tới danh Rượu làng Vân, nhưng chẳng người nào biết rượu làng Vân có tự bao giờ, mà chỉ biết rượu đã có từ rất lâu thời những vua chúa ngày xưa. Theo lời kể của dân làng, được biết tổ nghiệp của Rượu làng Vân là bà Nghi Định, bà mang nghề nấu rượu từ Trung Hoa truyền lại cho người làng Vạn Vân. Người Vân Hà luôn tự hào vì được sở hữu công thức bí truyền, không chỉ bởi hương vị ngọt bùi từ nếp cái hoa vàng hay thứ men gia truyền được tinh luyện từ 35 vị thuốc bắc, mà còn từ nguồn nước trong veo, tinh khiết lấy từ những giếng thơi trong làng.
Cũng bởi vậy mà thành cái tich lệ, cứ mùng 4 tết Nguyên Đán hàng năm, mỗi nhà phải cử người đại diện ra chùa Rộc uống máu ăn thề, quyết phải giữ kín bí quyết tổ nghề, không được truyền cho người ngoài làng, kể cả là con gái trong nhà.
Nghệ thuật nấu rượu làng Vân
Rượu làng Vân chính gốc làm từ rượu gạo, chất lượng phân loại dần theo từng loại: Gạo tẻ, gạo nếp, nếp cái hoa vàng. Thường thì ủ 3 ngày sau đó đem vào bếp nấu là ra thành phẩm. Nhưng với nếp cái hoa vàng, từ khâu chọn lựa nguyên liệu cũng đòi hỏi sự chỉn chu, tỉ mỉ của người nấu.
Xem Thêm : Thiên cổ đệ nhất Trà của Hà Nội – Trà sen Tây Hồ Minh Cường
Sau 6 tháng ủ rượu, thứ rượu nếp trong veo, nặng hơn 52 độ sẽ chuyển hoá thành thứ rượu vàng ươm, chỉ dăm, bảy độ, toả hương thơm dịu.
Long đong mỹ tửu
Rượu làng Vân xưa kia không những tiếng tăm vang lừng khắp Kinh Bắc, mà còn được “vua biết mặt, chúa biết tên”, trong đó Bảo Đại – vị Hoàng đế An Nam cuối cùng ưa thích, ban cho bốn chữ Vân hương mỹ tửu. Hãng rượu Fontaine tên tuổi của Pháp cũng chọn lựa rượu làng Vân làm rượu cốt để pha chế. Nhưng người làng Vân phải hoạt động bí mật, lén lút vì nhà cầm quyền Pháp lúc bấy giờ cấm ngặt việc người dân tự nấu rượu để cho loại rượu công-xi của chúng được độc quyền.
Cho tới năm 1932, Berna – một nhà tư bản Pháp đầy thân thế ở chính quốc lẫn thuộc địa “chạy” được giấy phép thành lập hãng rượu tại làng Vạn Vân. Berna mời ông Nguyễn Lễ đứng ra đầu tư xây dựng một xưởng rượu hiện đại với 140 lò nấu, 72 bếp, mộ tới hơn 300 thợ lành nghề tại chỗ để sản xuất ra loại rượu mang nhãn hiệu Vân hương mỹ tửu với logo: ông già râu tóc bạc phơ, lưng đeo bầu rượu, tay chống gậy trúc, tay chỉ lên đám mây (Vạn Vân).
Rượu cựu truyền làng Vân được công nghiệp hóa với chất lượng đồng nhất, được đóng chai và có nhãn hiệu cầu chứng tại Tòa hẳn hoi được trong Nam ngoài Bắc và một số nước trong khối liên hợp Pháp ưa thích.
Được một thời gian, bọn tư bản độc quyền khai thác rượu công-xi bèn câu kết với chính quyền thuộc địa tung đòn hiểm ra phản kích lại Berna bằng cách vận dụng đủ loại sưu thuế áp lên người thợ nấu rượu ở làng Vạn Vân. Theo đó, bình quân thu nhập của một người thợ trong năm là 44 đồng (tiền Đông Dương), nhưng cộng tất cả những loại thuế lại, người thợ phải nộp gấp 2 lần. Thế là ngay tức khắc hơn 300 gia đình chuyên sống bằng nghề nấu rượu trở nên điêu đứng. Làng rượu Vạn Vân tan đàn xẻ nghé, mấy chục gia đình dắt díu nhau đi nơi khác khai phá lập ấp. Hàng trăm trai tráng, thanh niên đi Cam Đường làm thợ mỏ hoặc dấn thân vào những đồn điền cao su trong Nam bộ. những lò rượu bị bỏ trống truất phế.
Mãi tới thập niên 70 của thế kỷ trước, rượu làng Vân vẫn còn im khá lặng tiếng. Rồi cơ may lại tới với làng Vân thật khó ngờ. Năm 1978, Thủ tướng Phạm Văn Đồng sang thăm Pháp. Trong bữa tiệc thiết đãi, Chính phủ Pháp đã dành cho Thủ tướng một điều bất thần là mời ông uống Vân hương mỹ tửu. Từ đó, thời hoàng kim của rượu làng Vân lại khởi đầu.
Xem Thêm : Đặc sản Quảng Ninh nổi tiếng nhất với 8 món ngon từ hải sản này
Vào đầu thế kỷ XXI, tới làng Vân người ta tuyệt nhiên không còn nhìn thấy cảnh mấy cô gái Vạn Vân gánh rượu bán rong, rót rượu trao tận tay cho khách kèm nụ cười lúng liếng, liếc mắt lá răm, khiến nhiều trang nam tử chưa uống đã say đứ đừ, mà ngay cả rượu làng Vân cũng đang dần “tuyệt diệt”.
Ngay từ những năm 2000, mối nguy hại do ô nhiễm môi trường đã hiển hiện trong khắp xã Vân Hà. Đầu làng, cuối xóm thường xuyên bốc lên một mùi hôi thối. Nhà cửa, lối đi trong những làng nghề cổ này bé nhỏ, san sát bên nhau, mà nhà nào cũng nuôi heo, nấu rượu nên mùi phân heo, bả hèm lưu cửu ” xộc ” ra cái mùi rất là khó chịu.
Nước sông Cầu đục ngầu, đen kịt, lều phều rác. Người làng Vân đã tự đánh rơi mình khi nấu rượu bằng sắn (khoai mì) thay cho nếp, gạo ngon trước đây để có rất nhiều bã hèm nuôi heo lời hơn. Giới thương buôn bên ngoài thì lại tận tình tiếp tay bằng cách pha cồn công nghiệp rồi chế thêm nước lạnh, làm cho rượu làng Vân trở nên… “nhạt tềnh tệch”, ngay cả rượu làng Vân đóng chai dán nhãn chính hiệu uống vào cũng… khé cả cổ. tên tuổi rượu làng Vân cứ thế phôi pha ít nhiều…
Nhớ khi xưa có câu ca dao:
” Trời mưa cho ướt lá khoai
Đố người nào lấy được con trai Thổ Hà
Trời mưa cho ướt lá cà
Đố người nào lấy được phụ nữ Vạn Vân ”
Ngày nay,với rượu làng Vân chính gốc, thị trường tiêu thụ không chỉ ở trong nước mà đã xuất khẩu sang cả nước ngoài. những sản phẩm rượu làng Vân ngày thêm phong phú như: rượu nếp cái hoa vàng, rượu gạo tẻ, rượu sắn, rượu vodka, rượu nếp hạ thổ… Người làng Vân hiếu khách, trọng tình. Trong mỗi gia đình ở đây luôn có một chum rượu đầy để sử dụng trong nhà, đãi khách quý và làm quà tặng. nếu như có dịp về thăm xứ Kinh Bắc, hãy thử 1 lần tới ngôi làng nhỏ Vạn Vân để được thưởng thức thứ “mỹ tửu” trời ban này!
Trang chủ: Đặc sản Việt Nam
Đặc sản khu vực: Đồng Bằng Sông Hồng
